Luận án tiến sĩ

Luận án tiến sĩ là kết quả nghiên cứu khoa học của nghiên cứu sinh, trong đó chứa đựng những đóng góp mới về lý luận hoặc thực tiễn ở lĩnh vực chuyên môn, có giá trị trong việc phát triển, gia tăng tri thức khoa học và giải quyết trọn vẹn các vấn đề đặt ra của đề tài luận án.

Luận án tiến sĩ không phải là các luận văn cử nhân, luận văn thạc sĩ nối dài mà là một đẳng cấp khác hẳn về chất, đẳng cấp hàn lâm. Hiểu và nắm vững những điều sâu xa của các lý thuyết và tầm ứng dụng thực tiễn của chúng không phải là chuyện ngày một ngày hai mà phải trải qua nhiều năm đằng đẵng nghiên cứu, so sánh, đánh giá, trăn trở và tiếp xúc với nhiều trí tuệ đỉnh cao.

Nhiều luận án tiến sĩ mở ra hướng đi mới trong khoa học, thậm chí là đưa ra được lý thuyết mới. Việc biết được những hình thái tư duy hiện đại và những thành quả mới trong nghiên cứu về quá trình tư duy khoa học sẽ giúp rút ngắn tiến trình tích luỹ kinh nghiệm nghiên cứu và hoàn thành luận án tiến sĩ.

Đề tài luận án tiến sĩ là một vấn đề khoa học, công nghệ hoặc quản lí đang đặt ra với một ngành khoa học hoặc thực tiễn xã hội, cần giải quyết một cách sáng tạo, có lí luận, đòi hỏi những tri thức hoặc giải pháp mới có giá trị trong việc phát triển, gia tăng tri thức khoa học của lĩnh vực nghiên cứu;

Đề tài luận án phải được tiểu ban chuyên môn thông qua trong quy trình xét tuyển đào tạo trình độ tiến sĩ, được thủ trưởng đơn vị đào tạo ra quyết định giao đề tài và người hướng dẫn. Nghiên cứu sinh phải trình bày nội dung, kế hoạch nghiên cứu trước đơn vị chuyên môn chậm nhất 3 tháng sau khi nhận đề tài luận án và báo cáo kết quả nghiên cứu 6 tháng 1 lần trong thời gian thực hiện luận án. Kết quả đánh giá báo cáo là điều kiện để xem xét việc đề nghị cho bảo vệ luận án;

Kết quả nghiên cứu trong luận án phải là kết quả lao động của chính tác giả thu được chủ yếu trong thời gian đào tạo. Nếu sử dụng kết quả, tài liệu của người khác (bảng, biểu, công thức, đồ thị cùng những tài liệu khác) thì phải được tác giả đồng ý và trích dẫn tường minh. Nếu luận án là công trình khoa học hoặc một phần công trình khoa học của một tập thể trong đó tác giả đóng góp phần chính thì phải xuất trình các văn bản thể hiện sự nhất trí của các thành viên trong tập thể đó cho tác giả sử dụng kết quả chung của tập thể để viết luận án;

Có ít nhất hai bài báo liên quan đến nội dung chính của luận án được công bố trên tạp chí khoa học của Đại học Quốc gia Hà Nội, các tạp chí khoa học có uy tín cấp quốc gia, quốc tế hoặc trong tuyển tập công trình (có phản biện) của Hội nghị khoa học cấp quốc gia, quốc tế được xuất bản chính thức trong thời gian đào tạo. Tạp chí khoa học phải có trong danh sách tạp chí được hội đồng chức danh Giáo sư nhà nước công nhận và tính điểm;

Luận án phải được trình bày mạch lạc, rõ ràng, theo trình tự: mở đầu, các chương, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo và phụ lục (nếu có);

Luận án có khối lượng khoảng 100 trang A4, có thể nhiều hoặc ít hơn tùy đặc thù lĩnh vực nghiên cứu của luận án nhưng không quá 200 trang, được chế bản theo mẫu quy định chung của Đại học Quốc gia Hà Nội, trong đó trên 50% là trình bày các kết quả nghiên cứu và biện luận của riêng nghiên cứu sinh. Bản tóm tắt luận án có khối lượng không quá 24 trang A5 phản ánh trung thực kết cấu, bố cục và nội dung của luận án, phải ghi đầy đủ toàn văn kết luận của luận án. Bản thông tin luận án khoảng 3 đến 5 trang (300 đến 500 chữ) bằng tiếng Việt và tiếng Anh trình bày những nội dung cơ bản, những nội dung mới và những đóng góp quan trọng nhất của luận án.

Luận án là văn bản gốc thể hiện năng lực tiến hành nghiên cứu độc lập của nghiên cứu sinh (dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học) và khả năng phân tích, truyền đạt kết quả có ý nghĩa của công trình đó. Vì thế, luận án phải được trình bày thận trọng bằng ngôn ngữ khoa học sao cho những người không trực tiếp tham gia nghiên cứu có thể hiểu, tiếp tục và thậm chí lặp lại công trình đó.

Cấu trúc cơ bản của luận án được thống nhất chung cho tất cả các ngành đào tạo trong Trường, tuân theo Quy chế đào tạo tiến sĩ hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luận án được chia thành các phần và các chương; số chương tùy thuộc vào ngành, chuyên ngành và đề tài cụ thể, nhưng thường bao gồm những phần, chương:

i. Bìa và trang bìa phụ

ii. Lời cam đoan

iii. Lời cám ơn

iv. Mục lục

v. Danh mục chữ viết tắt

vi. Danh mục bảng

vii. Danh mục đồ thị, hình, sơ đồ, ảnh, v.v.

Về tổng thể, phần chính của luận án bao gồm những thành phần chung sau:

• Mở đầu

• Chương 1. Tổng quan tài liệu

• Chương 2. Phương pháp nghiên cứu

• Chương 3. Kết quả và thảo luận

• Kết luận và kiến nghị

Ghi chú: Các khoa chuyên môn có thể quy định và hướng dẫn chi tiết cách trình bày các chương/mục trong phần này của luận án để mang tính đặc thù cho ngành đào tạo, nhưng không được trái với Quy chế đào tạo tiến sĩ hiện hành của Bộ GD&ĐT và Quy định này của Trường. Các quy định chi tiết riêng của các khoa cho từng chuyên ngành đào tạo (nếu có) phải được thông qua Hội đồng Khoa học-Đào tạo của khoa và phải đăng ký với Trường thông qua Ban quản lý đào tạo.

Luận án phải được trình bày ngắn gọn, rõ ràng, văn phong khoa học, mạch lạc, dễ hiểu, sạch sẽ, có đánh số trang, số bảng biểu, hình, đồ thị theo quy định và chứa đựng những nội dung cơ bản sau:

MỞ ĐẦU

Phần mở đầu chiếm khoảng 5% của luận án. Phần này giới thiệu ngắn gọn về công trình nghiên cứu, lý do lựa chọn đề tài, mục đích, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.

Phần mở đầu cung cấp thông tin cơ sở cần thiết giúp cho người đọc hiểu ý tưởng, chủ đề nghiên cứu, các khái niệm, giả thuyết, vấn đề và câu hỏi nghiên cứu, mục tiêu và phạm vi của đề tài. Phần này phải chứa đựng một số vấn đề cốt lõi sẽ được đề cập tới ở chương Tổng quan tài liệu và Phương pháp nghiên cứu. Phải tổng hợp, trích dẫn những phát hiện chủ yếu trong lĩnh vực quan tâm, đặc biệt những phát hiện mới nhất. Tối thiểu nên trích dẫn từ 2 đến 3 tài liệu cho một ý lớn (đoạn văn). Các đoạn văn phải thể hiện được sự tổng luận các vấn đề chưa giải quyết, những phát hiện còn tranh luận, những quan tâm xã hội hay những vấn đề giáo dục, v.v. để cuối cùng dẫn đến lập luận vấn đề. Vấn đề đó là khoảng trống về tri thức hay giải pháp công nghệ, giải pháp quản lý, v.v.

Tóm lại, trong phần này tác giả phải đảm bảo trình bày đủ 3 nội dung:

Xác định vấn đề nghiên cứu, cụ thể là lập luận tại sao một vấn đề/câu hỏi nghiên cứu nhất định cần được giải quyết;

Trình bày giả thuyết, phác thảo ngắn gọn cách kiểm định giả thuyết đó và nêu phạm vi/giới hạn của nghiên cứu;

Thiết lập được ý nghĩa, tính mới của nghiên cứu, cụ thể là ý nghĩa, lợi ích đối với khoa học và nó phù hợp với những nghiên cứu khác trong lĩnh vực đó như thế nào, cuối cùng đề ra mục tiêu nghiên cứu

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

Chương Tổng quan tài liệu chiếm khoảng 25-30% của luận án. Chương này phân tích, đánh giá có biện luận các công trình nghiên cứu liên quan mật thiết đến đề tài luận án đã được công bố (trong và ngoài nước); chỉ ra những vấn đề còn tồn tại mà luận án sẽ tập trung giải quyết; nội dung, cách tiếp cận và lựa chọn hướng giải quyết sẽ trình bày cụ thể trong phần phương pháp nghiên cứu. Vì luận án là một nghiên cứu gốc (mới) đóng góp vào tri thức khoa học hiện tại hay tri thức nghề nghiệp nên tổng quan tài liệu phải thiết lập được tính mới cho luận án. Thông qua tư duy biện luận, nghiên cứu sinh cần:

Xác định những khoảng trống trong tri thức hiện tại,

Chứng minh nghiên cứu của mình dựa trên những công trình trước đây và đề ra điểm xuất phát của vấn đề nghiên cứu của chính mình,

Chứng minh tầm quan trọng và sự phù hợp của nghiên cứu,

Chỉ rõ những nhận thức về những phát triển quan trọng trong lĩnh vực đó,

Nêu rõ những quan điểm khác nhau và những lĩnh vực còn tranh luận,

Đánh giá có biện luận những điểm mạnh và điểm yếu của các nghiên cứu trước,

Nêu rõ cách giải quyết vấn đề đó trong nghiên cứu của mình.

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Chương này chiếm tối đa 15% của luận án, mô tả cách tiến hành thí nghiệm, thực nghiệm, điều tra, v.v. để thu thập thông tin, số liệu trả lời câu hỏi nghiên cứu đặt ra. Vì vậy, chương này phải trình bày đầy đủ, chi tiết để bất kỳ ai cũng có thể tham khảo và lặp lại nghiên cứu một cách chính xác. Về căn bản, phần này cần mô tả theo trình tự logic cách thiết kế và tiến hành nghiên cứu, vật liệu và phương pháp nào được sử dụng, số liệu được thu thập và cách xử lý, phân tích số liệu. Thiết kế nghiên cứu được mô tả bằng những từ chọn lọc, rõ ràng và cụ thể.

Cụ thể, phần này trả lời được những câu hỏi sau:

Làm gì?

Làm như thế nào?

Tại sao lại sử dụng phương pháp đó?

Khi nào tiến hành?

Ở đâu?

Sử dụng vật liệu gì?

Thu thập số liệu như thế nào?

Phương pháp đã sử dụng để xử lý số liệu là gì?

Chương 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Phần Kết quả và thảo luận chiếm tối thiểu 50% của luận án. Phần này gồm hai mục đích: trình bày kết quả và bàn luận. Chìa khóa quan trọng đối với phần kết quả là mô tả kết quả – tác giả cần trình bày chính xác mình đã phát hiện điều gì. Kết quả phải được tổ chức sao cho chúng phản ánh phương pháp đã sử dụng, trình tự thông tin và câu hỏi/mục tiêu nghiên cứu đề ra.

Những điều cần ghi nhớ khi trình bày kết quả gồm:

Tập trung vào những kết quả chính yếu – đó là những kết quả trả lời câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu,

Rõ ràng và cô đọng – đảm bảo cho người đọc biết được một các chính xác mình mô tả kết quả nào (đề cập số bảng, số hình),

Không đi sâu vào chi tiết mà cần chỉ rõ những thông tin quan trọng,

Sử dụng bảng biểu, hình và đồ thị một cách hiệu quả, không lặp lại cả bảng lẫn đồ thị,

Không bỏ sót bất kỳ những điểm nào quan trọng, nêu bật những phát hiện quan trọng,

Phải trình bày rõ từng bảng, hình, đồ thị (nếu giá trị thông tin thấp không nên đưa vào luận án).

Thảo luận là phần quan trọng nhất và trọng tâm của luận án và cũng là nơi tác giả bổ sung giá trị cho công trình nghiên cứu.

Thảo luận quan trọng vì tác giả phải giải thích kết quả, trả lời câu hỏi nghiên cứu, biện minh cho phương pháp và đánh giá có biện luận nghiên cứu của mình. Hơn thế, thảo luận là nơi để biện luận, đưa ra những luận điểm, nhận thức mới nên tác giả phải suy nghĩ một cách thận trọng về ý nghĩa của kết quả thu được: không chỉ mô tả kết quả mà phải giải thích và đưa ra ý nghĩa của chúng. Việc giải thích phải chính xác, hợp lý, có bằng chứng cụ thể và đáng tin cậy. Ngoài ra, tác giả cần phân tích, nhận biết những hạn chế và tồn tại của nghiên cứu, lý giải cách giải quyết, cải thiện.

Khuyến khích nghiên cứu sinh viết tách kết quả và thảo luận thành 2 phần/chuơng riêng

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Số chương của một luận án tuỳ thuộc vào từng chuyên ngành và đề tài cụ thể, nhưng thông thường bao gồm những phần và chương sau:

- MỞ ĐẦU: trình bày lý do chọn đề tài, mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu.

- TỔNG QUAN: phân tích, đánh giá các công trình nghiên cứu đã có của các tác giả trong và ngoài nước liên quan mật thiết đến đề tài luận án; nêu những vấn đề còn tồn tại; chỉ ra những vấn đề mà đề tài luận án cần tập trung nghiên cứu, giải quyết.

- NHỮNG NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM HOẶC LÝ THUYẾT: trình bày cơ sở lý thuyết, lý luận, giả thuyết khoa học và phương pháp nghiên cứu đã được sử dụng trong luận án.

- TRÌNH BÀY, ĐÁNH GIÁ BÀN LUẬN CÁC KẾT QUẢ: mô tả ngắn gọn công việc nghiên cứu khoa học đã tiến hành, các số liệu nghiên cứu khoa học hoặc số liệu thực nghiệm. Phần bàn luận phải căn cứ vào các dẫn liệu khoa học thu được trong quá trình nghiên cứu của đề tài luận án hoặc đối chiếu với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác thông qua các tài liệu tham khảo.

- KẾT LUẬN: trình bày những kết quả mới của luận án một cách ngắn gọn, không có lời bàn và bình luận thêm

Luận án phải được trình bày ngắn gọn, rõ ràng, mạch lạc, sạch sẽ, không được tẩy xoá, có đánh số trang, đánh số bảng biểu, hình vẽ, đồ thị. Tác giả luận án cần có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình. Luận án đóng bìa cứng, in chữ nhũ đủ dấu tiếng Việt.

Luận án sử dụng chữ Times New Roman cỡ chữ 13 hoặc 14 của hệ soạn thảo  Winword hoặc tương đương; mật độ chữ bình thường, không được nén hoặc kéo dãn khoảng cách giữa các chữ; dãn dòng đặt chế độ 1,5 lines; lề trên 2 - 2,5 cm; lề dưới 2-2,5cm; lề trái 3-3,5 cm; lề phải 1,5-2cm. Số trang được đánh ở giữa, phía trên đầu mỗi trang giấy. Nếu có bảng biểu, hình vẽ trình bày theo chiều ngang khổ giấy thì đầu bảng là lề trái của trang, nhưng nên hạn chế trình bày theo cách này.

Luận án được in trên một mặt giấy trắng khổ A4 (210 x 297 mm), dày khoảng 100 trang, không kể phụ lục.

Chọn đề tài

Cố gắng tìm một chủ đề trong lĩnh vực mà trước giờ chưa được nghiên cứu kĩ càng. Người chấm điểm không hề hứng thú với việc đọc một đề tài chỉ đơn giản là nhắc lại những thông tin có sẵn. Họ muốn sinh viên của mình mang đến những bước tiến mới và đưa ra những lập luận của mình về chủ đề đó.

Hãy đọc những đề tài bạn cảm thấy hứng thú và bạn nghĩ là đủ tự tin để đưa ra những biện luận về nó. Sau đó bắt đầu càng sớm càng tốt, trước hết là vạch ra ý tưởng và nghĩ đến những  hướng chính mà  bạn muốn dẫn dắt chủ đề đó. Bạn rất dễ bị mất phương hướng trong quá trình nghiên cứu nếu bạn không có kế hoạch và phương pháp lập luận rõ ràng trước đó. Bạn có thể thay đổi một vài ý tưởng trong quá trình nghiên cứu nhưng bạn vẫn cần những ý tưởng nền tảng cho luận văn của mình. Và đừng quyên quản lý thời gian là điều rất quan trong nếu bạn không muốn lỡ hạn nộp bài.

Nghiên cứu

Sau khi định hình xong hướng đi cho chủ đề nghiên cứu của mình, bạn nên dành thời gian trong thư viện trường để tìm kiếm sách, bài báo và các tài liệu khác để hỗ trợ những lập luận, ý tưởng trong luận văn của mình. 

Lập luận và phương pháp trong luận văn

Với một đề tài lớn và đòi hỏi nhiều sự nghiên cứu và thu thập tài liệu, việc sắp xếp các ý tưởng và lập luận trong bài là điều quan trọng. Những lập luận của bạn cần được  sắp xếp  để tạo nên sự logic cho người đọc. Các nguồn thông tin cần được sử dụng hợp lý. Bạn cần thông báo mục đích của những tài liệu trong nghiên cứu của mình với giáo viên hướng dẫn ngay từ đầu. Cũng nhớ rằng bạn không chỉ cần có óc phê phán khi xem các tài liệu nghiên cứu có sẵn mà bạn còn cần đưa ra những ý tưởng, lập luận và phương pháp của bản thân. Điều đó sẽ giúp bạn ghi điểm. Và bạn cũng không nên lan man vào nhiều vấn đề hoặc quá tập trung vào một chủ điểm mà không đưa ra cái nhìn tổng quát cho cả chủ đề.

Mục lục sách tham khảo

Trong quá trình nghiên cứu, nếu bạn sử dụng bất kỳ tài liệu nào trong luân văn của mình, bạn sẽ cần ghi lại nguồn tài liệu đó ở phần cuối bài luận văn. Và để tránh sự nhần lẫn và thiếu sót trong việc ghi nguồi tài liệu, bạn nên ghi ngay lại ngay khi bạn sử dụng chúng trong bài.  

Ghi chú là tất cả những thông tin cần thiết về sách, bài báo và các tài liệu khác bạn sử dụng để viết bài, bạn phải ghi đầu đủ những thông tin liên quan đến nguồn đó như: tên tác giả, tên bài viết, nhà xuất bản, ngày xuất bản, trang tham khảo. Việc ghi chú này sẽ giúp bạn rất nhiều nếu lần sau bạn muốn tìm lại những thông tin này và cũng để thể hiện việc tôn trong bản quyền của những nguồn thông tin đó. Hai trong những cách phổ biết để ghi mục lục tham khảo là Harvard style và Chicago Style. Bạn nên kiểm tra với giáo viên hướng dẫn thực tập xem cách thức nào phù hợp hơn.

Trình bày và bố cục

Đối với người chấm điểm, format cũng như sự trình bày bài luận văn đều được đưa ra xem xét. Vì thế bạn nên để ý đến những chuyện như căn lề, chính tả, cách dòng, font, đầu bài, cách trình diễn bảng biểu, đồ thị. Trong suốt quá trình với rất nhiều thông tin, luận văn của bạn có thể chưa thống nhất về format, cỡ chữ có thẻ không đồng đều,  chuyển font và căn chỉnh lề khác nhau qua mỗi khổ. Bạn nên để ý đến việc trích đoạn tư những nhà nghiên cứu khác vì nó có cần có những quy tắc riêng trong việc đưa những thông tin này vào bài.

Hy vọng tư liệu này giúp các bạn hoàn thành luận văn tiến sĩ một cách dễ dàng hơn. Chúc các bạn thành công!