Soạn bài Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ Ngữ văn 6 tóm tắt

- Đọc và suy ngẫm về hiện tượng từ nhiều nghĩa qua bài thơ "Những cái chân" của Vũ Quần Phương để từ đó biết cách sử dụng từ đúng hơn.

- Nghĩa của từ chân rất đa dạng và phong phú, chúng ta có thể hiểu như sau:

+ Bộ phận dưới cùng của cơ thể người hay động vật, dùng để đi, đứng, chạy, nhảy,...

- Từ “mũi” cũng có rất nhiều nghĩa giống như từ "chân" ở bài thơ "Những cái chân" của Vũ Quần Phương:

+ Bộ phận nhô lên ở giữa mặt của người và động vật, chức năng hô hấp.

+ Phần đất liền nhô ra biển: mũi đất.

+ Phần nhọn ở đồ vật: mũi dao, mũi kéo, mũi thuyền.

- Trong tiếng Việt có nhiều từ mang nhiều nghĩa, nhưng cũng có những từ chỉ có một nghĩa, chẳng hạn như: nhà, vui, buồn, khóc, đau,...

Mối liên hệ giữa các nghĩa của từ chân trong bài thơ "Những cái chân" như sau:

- Nghĩa đầu tiên của từ chân là: bộ phận tiếp xúc với đất của cơ thể người hoặc động vật.

- Nghĩa đầu tiên là cơ sở để suy ra các nghĩa sau. Các nghĩa sau làm phong phú cho nghĩa đầu tiên.

- Thông thường, trong câu văn từ được dùng chỉ có một nghĩa duy nhất (tức là chỉ có một trong số các nghĩa của từ được hiểu). Nhưng cũng có khi trong câu từ mang nhiều nghĩa, cả nghĩa gốc và nghĩa chuyển, nhất là trong văn bản văn học nghệ thuật.

Trong bài thơ "Những cái chân" từ chân được dùng với nghĩa chuyển nhưng muốn hiểu được nghĩa chuyển ta phải dựa vào nghĩa gốc. Vì vậy, tác giả đã sử dụng đồng thời cả nghĩa gốc và nghĩa chuyển tạo nên những liên tưởng thú vị đặc biệt là hình ảnh chiếc võng dù không có chân nhưng vẫn đi khắp nơi.

Những từ chỉ bộ phận của con người và sự chuyển nghĩa của chúng như sau:

- Từ mắt: mắt na, mắt tre, mắt xích,...

- Từ mũi: mũi con tàu, mũi ghe,...

- Từ tay: tay cầm, tay chèo,...

- Từ cổ: cổ động, cổ đông,...

Có thể kể những từ như sau:

- Lá: lá phổi, lá lách, lá gan.

- Quả: quả tim, quả thận.

- Một số từ ngữ từ sự vật chuyển thành hành động có thể liệt kê như sau:

+ mưa rào → Trời đang mưa rào.

+ cái quạt → Trưa nóng, bà luôn ngồi quạt ru em ngủ.

+ cái điện thoại → Đến nơi, hãy điện thoại cho tôi ngay nhé.

- Một số từ ngữ từ hành động chuyển thành đơn vị có thể liệt kê như sau:

+ nắm cơm → một nắm cơm.

+ bó củi lại → hai bó củi.

+ vốc hai vốc gạo vào rá.

a. Trong đoạn trích tác giả đã sử dụng từ "bụng" có 2 nghĩa như sau:

- Bộ phận cơ thể người hoặc động vật chứa ruột, dạ dày.

- Biểu tượng của ý nghĩ sâu kín, không bộc lộ ra đối với người và việc nói chung.

- Em đồng ý với tác giả nhưng em thấy tác giả còn thiếu một nghĩa của từ bụng đó là phần phình to ở giữa một sự vật: bụng chân.

b. Từ bụng có nghĩa như sau:

- Ăn no cho ấm bụng: nghĩa.

- Anh ấy tốt bụng: nghĩa.

- Chạy nhiều, bụng chân rất săn chắc: nghĩa.