Soạn bài Cảnh khuya - Rằm tháng giêng Ngữ văn 7 đầy đủ

- Hai bài thơ đều được làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt.

- Đặc điểm:

+ Số câu, số chữ: Mỗi bài có 4 câu, mỗi câu có 7 chữ.

+ Hiệp vần: Chữ cuối cùng của các dòng 1 – 2 – 4 (Cảnh khuya: xa – hoa – nhà, Rằm tháng giêng: viên – thiên – thuyền).

- Ngắt nhịp:

+ Cảnh khuya: Câu 1: 3/4; Câu 2 và câu 3: 4/3; Câu 4: 2/5.

+ Rằm tháng giêng: Toàn bài 4/3.

- Phân tích hai câu đầu bài thơ "Cảnh khuya":

- Câu 1: Tiếng suối trong như tiếng hát xa:

+ Cách so sánh tiếng suối như tiếng hát là cách so sánh đặc sắc:

• Người ta hay ví von tiếng suối với tiếng đàn.
• Cách liên tưởng của Bác rất chân thực phù hợp với cảnh vật và sinh hoạt của Việt Bắc lúc bấy giờ.

+ Âm thanh được nhà thơ miêu tả trong đêm khuya là âm thanh vô cùng tĩnh lặng, dường như không có tiếng động nên mới nghe được tiếng suối róc rách, văng vẳng như một tiếng hát trong trẻo, du dương. Tiếng suối làm cho không gian vốn tĩnh lặng lại càng thêm tĩnh lặng. Nhịp thơ 3/4 ngắt ở từ trong, sau đó là nốt lặng giống như thời gian suy ngẫm, liên tưởng.

+ Cách so sánh ấy làm tiếng suối thêm gần gũi với con người thêm sống động trẻ trung hơn.

- Câu 2: Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa:

+ Ánh trăng bao phủ lên mặt đất, trùm lên tán cây cổ thụ. Ánh trăng chiếu vào cành lá, lấp lánh ánh sáng huyền ảo. Bóng trăng và bóng cây quấn quýt, lồng vào từng khóm hoa rồi in lên mặt đất đẫm sương.

+ Tác giả đã đặc tả thiên nhiên vô cùng đặc sắc, khung cảnh thiên nhiên ấy được tác giả miêu tả có xa và cả có gần. Xa là tiếng suối, gần là bóng trăng, bóng cây, bóng hoa hòa quyện, lung linh, sắc màu của bức tranh chỉ có trắng và đen. Màu trắng bạc của ánh trăng, màu đen sẫm của tàn cây, bóng cây, bóng lá. Nhưng dưới gam màu tưởng chừng lạnh lẽo ấy lại ẩn chứa một sức sống âm thầm, rạo rực của thiên nhiên. Hòa với âm thanh của tiếng suối có ánh trăng rời rợi, có bóng cổ thụ, bóng hoa.

+ Ánh trăng lồng vào vòm lá cổ thụ tạo nên những mảng tối đậm nhạt đen trắng gợi nên cảnh chập chùng của bóng cây và bóng hoa.

+ Tất cả làm nên bức tranh nhiều tầng đường nét và hình khối hòa hợp quấn quýt ấm áp. Hai tiếng lồng trong một câu thơ vừa lung linh huyền ảo, vừa cổ kính trang nghiêm.

- Tâm trạng tác giả trong hai câu thơ cuối:

+ Rung động niềm say mê trước vẻ đẹp của cảnh rừng Việt Bắc.

+ Thao thức chưa ngủ vì còn lo nghĩ đến vận mệnh dân tộc.

+ Mặc dù đêm đã rất khuya nhưng Bác vẫn ngồi đó, vẫn thao thức vì sự nghiệp vĩ đại, bóng Bác đổ dài theo ánh trăng in xuống lồng vào bóng hoa, bóng trăng, tưởng chừng chính cảnh khuya đang vẽ nên chân dung Bác trong đêm không ngủ. Nhưng Bác không ngủ không phải là để thưởng trăng cũng không phải để nghe "tiếng suối trong như tiếng hát" kia mà là vì Bác có những trăn trở về một sự nghiệp vĩ đại.

+ Tác giả không chỉ là một người nặng lòng vì chuyện nước, chuyện dân mà nhà thơ còn là một người yêu thiên nhiên tha thiết. Có thể nói một trong những lí do khiến "người chưa ngủ" ấy chính là vì cảnh thiên nhiên quá đẹp. Người vì say đắm trước vẻ đẹp thiên nhiên mà không nỡ ngủ. Song hai câu thơ cuối còn khắc hoạ một phương diện khác của Hồ Chí Minh. Bác "chưa ngủ" không chỉ bởi thiên nhiên quá đẹp và quá ư quyến rũ mà còn bởi "Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà". Cụm từ "chưa ngủ" được nhắc lại hai lần gắn với nỗi băn khoăn về vận nước, điều đó đủ cho thấy tấm lòng thiết tha vì dân vì nước của Bác Hồ.

- Nhận xét về không gian miêu tả trong bài thơ:

+ Rộng bao la: bởi sự mở ra đến vô biên của dòng sông và bầu trời. Tràn ngập ánh trăng, trời trăng, sông trăng và con thuyền chở đầy trăng.

+ Bài thơ của Bác có thiên nhiên tươi đẹp, đó là một bức tranh thiên nhiên tràn ngập ánh trăng. Tiêu đề của bài thơ đã thể hiện ý nghĩa đó, đây là ngày trăng đẹp nhất "Nguyệt chính viên": "trăng ngày rằm", hơn nữa đây là mùa trăng đầu tiên của năm, bao sự tinh khôi, mới mẻ, linh thiêng trong "Rằm tháng giêng".

+ Tràn đầy sức xuân: sông xuân, nước xuân, trời xuân, vạn vật căng đầy sự sống.

- Cách miêu tả:

+ Không miêu tả cụ thể chi tiết.

+ Chú ý sự khái quát của toàn cảnh và sự hài hòa giữa các cảnh vật.

- Nét đặc biệt về từ ngữ của câu thơ thứ hai:

+ Ba chữ xuân nối tiếp nhau: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên.

+ Tác giả đã mang đến cho người đọc một không gian xuân đầy sức sống, tạo cảm giác sức sống ấy đang ùn ùn trỗi dậy, đây là một mùa xuân đang ở trong trạng thái chuyển động lớn dần, lớn dần lên.

"Cơ Tô thành ngoại Hàn San tự

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền".

Dịch thơ:

"Thuyền ai đậu bến Cô Tô

Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San".

- Ngoài ra ý thơ ở câu hai khiến người đọc liên tưởng cảnh quan gác Đằng Vương của Vương Bột:

"Lạc hà dữ cô lộ tề phi

Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc".

(Ráng trời cùng bay với cò lẻ

Nước thu một màu với trời cao).

Nhận xét tâm hồn và phong thái của Bác Hồ trong hai bài thơ như sau:

- Cả hai bài thơ đều được viết trong những năm đầu rất khó khăn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nhưng vẫn tràn đầy niềm lạc quan, yêu đời của Bác.

- Người chưa ngủ vì lo cho nước, lo cho dân, lo cho những chiến sĩ, lo cho cuộc kháng chiến gian nan của dân tộc. Hình ảnh ấy của Người thật đẹp, thật rạng rỡ, phần nào tưởng còn phát ánh hào quang mạnh hơn cả chính bóng trăng đang vẽ chân dung Bác.

- Có thể nhận thấy ở nhà thơ có một tấm lòng yêu thiên nhiên vô cùng mãnh liệt, đồng thời Bác là người luôn lo cho dân, cho nước. Đây chính là nỗi lòng, là tâm tình của vị lãnh tụ. Đồng thời ta cũng đã thấy Bác Hồ của chúng ta dẫu bận trăm công nghìn việc nhưng Bác vẫn dành thời gian để chiêm ngưỡng thiên nhiên, có lẽ thiên nhiên chính là người bạn giúp Bác khuây khỏa, bớt đi sự vất vả mà Bác phải trăn trở suy tư.

- Qua hai bài thơ "Cảnh khuya" và "Rằm tháng giêng" chúng ta càng yêu quý nhà thơ hơn bởi vì ta nhận thấy Bác là một người luôn biết hài hoà giữa công việc với tình yêu thiên nhiên và càng yêu thiên nhiên thì trách nhiệm đối với công việc càng cao bởi ta có thể nhận thấy đằng sau hình ảnh người ung dung ngắm trăng đó là một nỗi khao khát về một đất nước thanh bình, để ngày ngày con người được sống tự do, hạnh phúc.

Nhận xét cảnh trăng trong hai bài thơ như sau:

- Hình ảnh trăng của cả hai bài thơ đều đẹp một cách thơ mộng, chuyển tải được những tâm tư, tình cảm của nhân vật trữ tình.

- Cả hai bài thơ đều viết về trăng ở chiến khu Việt Bắc, nhưng ở mỗi bài vẻ đẹp của trăng có nét riêng biệt khác nhau:

+ Trong bài "Cảnh khuya" vẻ đẹp ánh trăng đã được nhân hóa, trăng lồng vào bóng cây cổ thụ để in hình trên mặt đất. Tiếng suối trong đêm trong trẻo, vang vọng như càng làm cho trăng trở nên thơ mộng hơn.

+ "Rằm tháng giêng" miêu tả hình ảnh trăng xuân, mang không khí và dư vị của mùa xuân: Cảnh dòng sông trăng, con thuyền nhỏ trong sương khói. Sự đặc biệt phải nói tới chính là sự chan hòa của hình ảnh ánh trăng như đong đầy trên cả con thuyền.

- "Trong tù không rượu cũng không hoa

Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ

Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe của ngắm nhà thơ".

         (Ngắm trăng)

"Trăng vào của sổ đòi thơ

Việc quân đang bận xin chờ hôm sau

Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu

Ấy tin thắng trận liên khu báo về".

(Tin thắng trận)

"Trung thu trăng sáng như gương

Bác Hồ ngắm cảnh nhớ thương nhi đồng

Sau đây Bác viết mấy dòng

Gửi cho các cháu tỏ lòng nhớ nhung...".

(Thư Trung thu 1951)

- "Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không".

(Chiều tối)