Soạn bài Tổng kết từ vựng Ngữ văn 9 tóm tắt

- Từ đơn là từ chỉ gồm một tiếng. 

- Từ phức: là từ gồm hai hay nhiều tiếng.

- Các loại từ phức:

+ Từ ghép là từ được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có quan hệ với nhau về nghĩa. 

+ Từ láy: là từ được tạo ra bằng quan hệ láy âm giữa các tiếng.

- Từ ghép: ngặt nghèo, giam giữ, bó buộc, tươi tốt, bọt bèo, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn.

- Từ láy: nho nhỏ, lạnh lùng, xa xôi, lấp lánh.

- Từ láy có sự “giảm nghĩa”: trăng trắng, nho nhỏ, lành lạnh, xôm xốp.

- Từ láy có sự “tăng nghĩa”: sạch sành sanh, sát sàn sạt, nhấp nhô.

Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo ổn định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

a. Tục ngữ

Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng: môi trường tác động đến nhân cách của con người.

b. Thành ngữ

- Đánh trống bỏ dùi: Làm việc gì cũng bỏ dở.

- Chó treo mèo đậy: Thức ăn phải treo và đậy lại.

- Được voi đòi tiên: có lòng tham.

- Nước mắt cá sấu: sự giả tạo, giả dối.

a. Hai thành ngữ có yếu tố chỉ động vật:

"Kén cá chọn canh": Anh ấy lúc nào cũng kén cá chọn canh.

"Lo bò trắng răng": Anh việc gì phải lo bò trắng răng.

b. Hai thành ngữ có yếu tố chỉ thực vật:

"Cây nhà lá vườn": Gọi là chút cây nhà lá vườn, mời bác ăn thử.

"Lá thắm chỉ hồng": Chỉ nhân duyên vợ chồng.

- Hai dẫn chứng về việc sử dụng thành ngữ trong văn chương.

"Non xanh nước biếc tha hồ dạo

Rượu ngọt, chè tươi mặc sức say."

(Hồ Chí Minh - Cảnh rừng Việt Bắc)

"Dù cho sông cạn đá mòn,

Còn non còn nước vẫn còn thề xưa"

(Tản Đà - Thề non nước)

Khái niệm nghĩa của từ:

- Nghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ…) mà từ biểu thị.

- Trong mỗi chú thích gồm hai bộ phận: phần từ, được chú thích và phần chú thích nghĩa của từ. Phần chú thích nghĩa của từ là phần nêu lên nghĩa của từ.

Chọn cách hiểu (a) vì nghĩa từ mẹ khác từ bố ở phần nghĩa "người phụ nữ". Không thể chon c vì hai câu này nghĩa của từ mẹ có thay đổi. Không thể chọn d vì nghĩa của từ mẹ và nghĩa từ bà có phần chung là người phụ nữ.

Cách giải thích (b) là đúng Độ lượng là: rộng lượng, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ là đúng. Vì cách giải thích này phù hợp với nguyên tắc giải nghĩa của một từ chỉ đặc điểm, tính chất.

- Từ nhiều nghĩa là từ có hai hay nhiều nghĩa.

- Hiện tượng chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ, tạo những từ nhiều nghĩa.

"Nỗi mình thêm tức nỗi nhà,

Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng."

Thềm hoa trong câu thơ được dùng theo nghĩa chuyển. Tuy nhiên đây không thể coi là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa. Vì nghĩa chuyển của từ hoa có tính chất lâm thời, chưa thể đưa vào từ điển.

- Từ đồng âm là những từ giống nhau về mặt âm thanh, như khác xa nhau về nghĩa. Chẳng liên quan gì đến nhau.

- Phân biệt từ nhiều nghĩa với từ đồng âm:

+ Từ nhiều nghĩa là từ có thể có một hay nhiều nghĩa.

+ Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng khác xa nhau, không liên quan gì đến nhau.

- Trong trường hợp (a) là hiện tượng nhiều nghĩa. Từ lá trong lá phổi có thể coi là hiện tượng chuyển nghĩa của từ lá trong "lá xa cành".

- Trường hợp (b) là hiện tượng đồng âm. Hai từ đường có vỏ âm thanh giống nhau nhưng nghĩa khác nhau. Đường trong đường ra trận không có mối liên hệ nào về nghĩa với từ đường trong ngọt như đường.

Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.

Trong trường hợp d: Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được trong nhiều trường hợp sử dụng là đúng.

Vì từ xuân thể hiện tinh thần lạc quan của Bác. Mặt khác sử dụng từ này tránh hiện tượng lặp tuổi tác trong câu văn. Xuân là để chỉ một mùa trong năm đây là khoảng thời gian tương ứng với một người có tuổi.

Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau.

Xấu – đẹp, xa – gần, rộng – hẹp,…

- Cùng nhóm với sống – chết: chẵn – lẻ, chiến tranh – hoà bình.

-> Từ trái nghĩa lưỡng phân.

- Cùng nhóm với già – trẻ: yêu – ghét, cao – thấp, nông – sâu, giàu – nghèo.

-> Từ trái nghĩa có thang độ.

- Nghĩa của một từ ngữ có thể rộng hơn (khái quát hơn) hoặc hẹp hơn (ít khái quát hơn) nghĩa của từ ngữ khác.

- Một từ ngữ được coi là có nghĩa rộng hơn khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ khác.

- Một từ ngữ được coi là có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm trong phạm vi nghĩa của một số từ khác.
Một từ ngữ có nghĩa rộng đối vói những từ ngữ này, đồng thời có thể có nghĩa hẹp đối vối một từ ngữ khác.

Lập sơ đồ:

Từ (xét về đặc điểm cấu tạo):

- Từ đơn.

- Từ phức:

+ Từ ghép:

• Từ ghép đẳng lập

• Từ ghép chính phụ

+ Từ láy:

• Từ láy hoàn toàn

• Từ láy bộ phận:

• Từ láy vần

• Từ láy âm

 - Khái niệm trường từ vựng:Trường từ vựng là tập hợp của những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa.

Bác đã sử dụng hai từ cùng trường nghĩa là từ tắm, bể. Việc sử dụng hai từ trên tạo nên tính hình tượng, giá trị biểu cảm cho câu văn.