Soạn bài Nghĩa tường minh và hàm ý Ngữ văn 9 đầy đủ

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!

Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lười đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.

- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

-> Có thể nhận thấy câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút” có thể hiểu rằng ý của anh thanh niên là thời gian không còn nhiều nữa. Anh không dùng từ ngữ nói ra điều đó là để che giấu sự “tiếc rẻ” phải chia tay hai người khách.

- Câu nói của anh thanh niên "Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!" trong văn bản trên không chứa ẩn ý gì cả chỉ là câu nói đơn thuần.

a. Nhận thấy rằng câu văn diễn tả “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” là câu chứa hàm ý nhằm nhấn mạnh rằng người họa sĩ ấy cũng chưa muốn đi, chưa muốn chào tạm biệt anh thanh niên. Đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.

b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa là:

- "Mặt đỏ ửng".

- "Nhận lại chiếc khăn".

- "Quay vội đi".

-> Qua những thái độ trên của cô gái bỏ quên chiếc khăn mùi soa có thể nhận thấy cô gái vô cùng bối rối và ngại ngùng bởi vì cô gái rất ngượng. Cô ngượng vì cô định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà người thanh niên lại quá thật thà tưởng là cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.

Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:

- Đây, tôi xin giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.

(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

-> Câu in đậm "Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá" là câu thể hiện hàm ý. Hàm ý ở đây được hiểu là bác lái xe muốn anh thanh niên tiếp đón ông họa sĩ và cô kĩ sư.

Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý:

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:

- Vô ăn cơm!

Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: 

- Cơm chín rồi!

Anh cũng không quay lại.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

-> Câu “Cơm chín rồi!” có chứa hàm ý, đó là “ông vô ăn cơm đi!”.

Đọc các đoạn trích sau đây:

a.

Có người hỏi:

- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...

- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!

Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười mhạt một tiếng, vươn vai nói to:

- Hà, nắng gớm, về nào…

Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.

b.

- Này, thầy nó ạ.

Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.

- Thầy nó ngủ rồi à?

- Gì?

Ông lão khẽ nhúc nhích.

- Tôi thấy người ta đồn…

Ông lão gắt lên:

- Biết rồi!

Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.

-> Nhìn sơ bộ thì người đọc dễ hiểu nhầm hai câu in đậm trên là chứa hàm ý, nhưng thực chất chúng không chứa hàm ý gì cả. Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng (nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn, còn goi là “đánh trống lảng”). Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang.