Cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ Văn 8

Quan sát sơ đồ dưới đây và trả lời câu hỏi

a. Nghĩa của từ động vật rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của các từ thú, chim, cá? Vì sao?

b. Nghĩa của từ thú rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của các từ voi, hươu? Nghĩa của từ chim rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa các từ tu hú, sáo? Nghĩa của từ cá rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của các từ cá rô, cá thu? Vì sao?

c. Nghĩa của các từ thú, chim, cá rộng hơn nghĩa của những từ nào, đồng thời hẹp hơn nghĩa của các từ nào?

Gợi ý:

a. Nghĩa của từ động vật rộng hơn nghĩa của các từ thú, chim, cá  Vì phạm vi nghĩa của các từ động vật bao hàm nghĩa của các từ thú, chim, cá.

b. 

Nghĩa của từ thú rộng hơn nghĩa của các từ voi, hươu. Vì phạm vi nghĩa của từ thú bao hàm phạm vi nghĩa của các từ voi, hươu.
Nghĩa của từ chim rộng hơn nghĩa các từ tu hú, sáo. Vì phạm vi nghĩa của từ chim bao hàm phạm vi nghĩa của các từ tu hú, sáo.
Nghĩa của từ cá rộng hơn nghĩa của các từ cá rô, cá thu vì phạm vi nghĩa của từ cá bao hàm nghĩa của các từ cá rô, cá thu...

c. 

Nghĩa của các từ thú, chim, cá rộng hơn các từ voi, hươu, tu hú, sáo, cá rô, cá thu. 
Nghĩa của các từ thú, chim, cá hẹp hơn nghĩa của từ động vật.

• Một từ ngữ được coi là có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ngữ khác.
• Một từ ngữ được coi là có nghĩa hẹp khi phạm vi của từ ngữ đó bao hàm trong phạm vi nghĩa của ngữ khác.
• Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với những từ ngữ này, đồng thời có thế có nghĩa hẹp đối với một từ ngữ khác.

Câu 1: Cho các nhóm từ ngữ sau đây:

a. Đầu, mắt, mũi, miệng, tai, cằm

b. Rau, rau muống, rau khoai, rau rền, rau cải

c. Gia đình, ông, bà, bố, mẹ, anh, chị

d. Áo, tay áo, cổ áo, vai áo, cúc áo.

Trong nhóm từ ngữ nào giữa các từ có quan hệ “từ ngữ nghĩa rộng – từ ngữ nghĩa hẹp”? Vì sao?

Gợi ý làm bài

a. Nhóm từ có quan hệ “từ ngữ nghĩa rộng – từ ngữ nghĩa hẹp” đánh dấu cộng, nhóm từ ngữ không có quan hệ đó đánh dấu trừ:

- Rau muống, rau khoai, rau rền, rau cải đều là tiểu loại của rau.

b. Giải thích lí do: Bởi những nhóm từ b, c có quan hệ giữa từ ngữ chỉ loại và từ chỉ tiểu loại của loại đó:

• Ông, bà, bố, mẹ, anh, chị đều là tiểu loại của gia đình.

Câu 2: Viết một câu văn hoặc một đoạn văn trong đó vừa có từ ngữ có nghĩa rộng vừa có từ ngữ có nghĩa hẹp.

Gợi ý làm bài

- Câu văn:

• Lũ về, mọi thứ đồ đạc trong nhà như nồi niêu, xoong, chảo, giường, tủ đều bị cuốn trôi.
• Mỗi một loại hoa đều có hương sắc của riêng mình, cái chính là ta đi tìm đâu đó chút phong vị của loài hoa trong muôn vàn để rồi nhận ra cúc, lan là những loài hoa không dễ biết giữa cuộc đời vô thường.
• Nền văn học Việt Nam thật sự thay sắc đổi áo khi Tản Đà khởi sắc cùng sự "ngông", Xuân Diệu đắm say, nồng nàn, vội vàng, hối hả theo năm tháng, Hàn Mặc Tử bên những vần trăng ảo thực và cả Huy Cận với nỗi sầu nhân thế ẩn dật sau màn chữ tinh tế...

- Đoạn văn:

Ở Bình Định, dừa là chủ yếu, dừa là tất cả. Dừa ở đây như rừng, dừa mọc ven sông, men bờ ruộng, leo sườn đồi, rải theo bờ biển. Trên những chặng đường dài suốt 50, 60 km chúng ta chỉ gặp cây dừa: dừa xiêm thấp lè tè, quả tròn, nước ngọt, dừa nếp lơ lửng giữa trời, quả vàng xanh mơn mởn, dừa lửa lá đỏ, vỏ hồng,...

(Theo Hoàng Văn Huyền, Những mẫu chuyện địa lí)

Qua bài học, các em cần:

• Phân biệt được các cấp độ khái quát về nghĩa của từ ngữ. Biết vận dụng hiểu biết về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ vào tạo lập văn bản.
• Có kĩ năng thực hành, so sánh,phân tích các cấp độ khái quát về nghĩa của từ ngữ.
• Có ý thức sử dụng đúng nghĩa của từ ngữ.