Đêm nay Bác không ngủ Ngữ văn 6

a. Tác giả:

- Minh Huệ: Tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh 1927, quê Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

- Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi.

- Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi.

- Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.

- Minh Huệ mất ngày 11 tháng 10 năm 2003.

b. Tác phẩm:

- Chính Minh Huệ kể lại trong hồi kí của mình. Mùa đông năm 1951 bên bờ sông Lam - Nghệ An nghe một anh bạn chiến sĩ về quốc quân kể những truyện được chứng kiến về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch biên giới Thu - Đông năm 1950. Minh Huệ vô cùng xúc động viết bài thơ này.

- Bố cục chia theo nội dung chính như sau:

+ Hình ảnh Bác Hồ.

+ Tâm tư của người chiến sĩ.

- Thời gian, không gian: Trời khuya, bên bếp lửa, mưa lâm thâm, mái lều xơ xác.

- Hình dáng: Vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc.

- Bác đã không ngủ vì lo cho các chiến sĩ, hành động lo lắng thể hiện qua những cử chỉ của Bác như là Bác đốt lửa, đi dém chăn cho từng người, nhón chân nhẹ nhàng. Những cử chỉ của Bác thật ân cần, ấm áp, cái nhón chân nhẹ nhàng khiến người ta liên tưởng Bác như người cha đang chăm lo cho những đứa con của mình.

- Tác giả đã khắc họa nên hình ảnh Bác Hồ vĩ đại bằng cách vận dụng nhiều thao tác nghệ thuật như dùng nhiều từ láy gợi hình (trầm ngâm, đinh ninh, phăng phắc) làm cho hình ảnh bác hiện lên cụ thể, sinh động, chân thực. Miêu tả Bác theo trình tự: Không gian, thời gian, cử chỉ, lời nói, tâm trạng.

=> Bác như là người cha, người ông thân thiết đang lo lắng, ân cần chăm sóc đàn con cháu. Hình ảnh Bác hiện lên thật giản dị, gần gũi, chân thực ma hết sức lớn lao. Tình thương bao la của Bác dành cho quân và dân.

- Lần thức dậy đầu tiên anh chiến sĩ đã có những suy nghĩ bất ngờ về Bác, anh thắc mắc vì sao Bác không ngủ và anh đã kín đáo dõi theo diễn biến tâm trạng trên nét mặt và trong từng cử chỉ ân cần của Bác. Anh xúc động hiểu rằng Bác đang lặng lẽ đốt lửa để sưởi ấm cho chiến sĩ.

- Lần thức dậy thứ hai có sự khác biệt hơn và anh chiến sĩ cảm thấy một điều gì đó vừa ảo lại vừa như thực, chính là hình ảnh ngọn lửa bập bùng soi bóng Bác khi mờ khi tỏ. Anh mơ màng thấy bên ánh lửa bập bùng, bóng Bác cao lồng lộng in trên vách nứa đơn sơ, vừa chập chờn hư ảo, vừa ấm áp yêu thương.

- Lần thứ ba thức dậy, anh đội viên hốt hoảng giật mình khi thấy Bác vẫn không ngủ mà tập trung suy nghĩ cao độ.

=> Tác giả đã sử dụng nghệ thuật diễn tả tăng dần theo mức độ của tâm trạng, từ bồn chồn, lo cho sức khoẻ của Bác, diễn tả tình cảm lo lắng chân thành của người đội viên đối với Bác.

- Anh bộ đội đã vô cùng hạnh phúc và vui sướng trong lòng khi được thao thức cùng Bác trong đêm Bác không ngủ. Ở bên Bác, người chiến sĩ như được tiếp thêm niềm vui, sức sống.

- Cụm từ "nằng nặc" mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc đối với đoạn thơ, chúng ta có thể hiểu đơn giản rằng "nằng nặc" có nghĩa là một mực xin cho kì được, vì diễn tả đúng tình cảm mộc mạc, chân thành của người chiến sĩ đối với Bác; Là từ thường dùng trong đời sống, rất ít gặp trong thơ, nhưng đã được tác giả sử dụng đúng lúc, đúng chỗ nên có sức gợi cảm.

=> Thương yêu, cảm phục, ngưỡng vọng.

- Về nội dung: Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ giàu cảm xúc, dễ đi vào lòng người. Qua bài thơ ta không chỉ thấy tấm lòng yêu thương, kính trọng của anh đội viên đối với Bác. Mà còn thấy được chân dung sáng ngời của vị lãnh tụ vĩ đại với tấm lòng quan tâm, yêu thương sâu sắc nhân dân, bộ đội.

- Về nghệ thuật:

+ Nghệ thuật so sánh đặc sắc.

+ Dùng thể thơ năm tiếng có vần, điệu.

Câu 1: Em hãy viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận về bài thơ "Đêm nay Bác không ngủ".

Gợi ý trả lời:

Bài thơ "Đêm nay Bác không ngủ" nhằm giúp người đọc cảm nhận được sự hi sinh, yêu thương lớn lao mà Bác đã dành cho mọi người. Điều này đã làm nên những cảm xúc của nhà thơ đạt tới mức chân thành và sâu sắc khi viết bài thơ này. Bài thơ thể hiện tình cảm chung của bộ đội và nhân dân ta đối với Bác Hồ. Đồng thời là lòng tin yêu, biết ơn sâu sắc và tự hào về vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại mà bình dị. Tình cảm của tác giả được bộc lộ dàn trải suốt bài thơ. Đêm nay không ngủ được miêu tả trong bài thơ chỉ là một trong vô vàn những đêm không ngủ của Bác. Cuộc đời Người đã dành trọn vẹn cho nhân dân, Tổ quốc. Chúng ta nguyện sống, học tập và làm việc sao cho xứng đáng với Bác kính yêu.

Câu 2: Em có nhận xét gì về sự so sánh trong hai câu thơ "Anh đội viên mơ màng - Như nằm trong giấc mộng"? Tác giả sử dụng biện pháp so sánh như vậy nhằm mục đích gì?

Gợi ý trả lời:

- Nhà thơ đã có cách so sánh vô cùng đặc biệt nhằm giúp người đọc thấy được tình yêu thương mà Bác Hồ dành cho các chiến sĩ của mình. Sự so sánh về cảm giác "Anh đội viên mơ màng - Như nằm trong giấc mộng" có khả năng diễn tả chính xác sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng của anh đội viên - không tin những điều mình nhìn thấy là có thật (Bác ngồi trầm ngâm nhìn bếp lửa, Bác đi dém chăn cho từng chiến sĩ, bước chân nhẹ nhàng).

-> Đó cũng là cảm xúc hạnh phúc vì anh không ngờ được Bác chăm sóc, yêu thương; ngỡ ngàng trước sự giản dị và gần gũi của Bác.

Sau khi học xong bài này, các em cần nắm một số nội dung chính như sau:

- Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Bác Hồ trong bài thơ với tấm lòng yêu thương mênh mông, sự chăm sóc ân cần đối với các chiến sĩ và đồng bào.

- Nắm được những đặc sắc nghệ thuật của bài thơ.